„Izašla sam sa drugaricama samo da bih pila / haljinu koju sam obukla… / Srce će ti iskočiti kada me budeš video / Srce će te izdati, srce će ti iskočiti”, peva Albana Azizi u pravoslavnom Hramu Svetog Nikole u Novom Brdu. Polugola, naslonjena na stub od crvenkastog kamena u crkvi, oslonjena na kapitel jednom savijenom golom nogom, priča svoju ljubavnu priču. Ona je suprotnost devojkama u narodnim nošnjama koje je okružuju dok se slobodno kreće između ostataka uništene i oskrnavljene svetinje. Smenjuju se kadrovi dva sveta, ovog novobrdskog i drugog gradskog s belim stubovima i raskošnim vilama. Albana Azizi završava svoju ljubavnu priču dok je snima dron i otkriva veličinu pravoslavnog hrama, njegova tri oltara i monumentalne novobrdske tvrđave.
Rođena je u Bernu u Švajcarskoj, studira stomatologiju i muziku na konzervatorijumu, videla je sveta, mogla je snimati bilo gde. Zašto se odlučila za Crkvu Svetog Nikole? Cele ove godine ovaj hram bio je izložen različitim napadima. Protivno svim i lokalnim i međunarodnim zakonima, bez dozvole Srpske pravoslavne crkve i Srba, koji čine većinu u Novom Brdu, albanske vlasti su novcem koji je izdvojila nemačka ambasada iz Prištine započele radove na obnovi crkvenog kompleksa. Kad su ih okončali došli su, u junu, tadašnji premijer Ramuš Haradinaj i ambasador Kristijan Helt i objavili da je reč o katoličkoj crkvi. Stručna javnost i SPC su oštro reagovali, malter se na nestručno okrpljenim zidovima nije ni osušio, a u crkvi su se pojavili biskupi Đerđ Doda i Zef Gaši.
„Mi smo ovde bili pre religije”, zaključio je biskup Doda, prisvajajući ovu crkvu, iako se nedaleko odatle nalazi katolička crkva koju je koristilo stanovništvo srednjovekovnog Novog Brda.
Posle katoličkih biskupa, krajem oktobra, u crkvu je stigla je obnažena pevačica Albana Azizi. Ima nečeg čudnog i poražavajućeg u redosledu ovogodišnjeg skrnavljenja crkve. Niko nikoga nije pitao može li se, tu pred očima Srba, služiti misa i može li, bez ikakve dozvole, bilo ko snimati skaredne spotove u njihovoj crkvi? Nemački ambasador, suočen s naučnim dokazima, nikada nije odgovorio na više puta ponovljena pitanja Politike gde je on zapravo bio, u pravoslavnom ili katoličkom hramu? Ako se celoj ovogodišnjoj istoriji poniženja na Novom Brdu doda surova prošlost nekadašnjeg sedišta srpskih mitropolita, pohare pod Turcima, pretvaranje u džamiju, rušenje u zemljotresu, istraživanja u prošlom veku, pljačke i raznošenja ostataka bogatog nasleđa, Crkva Svetog Nikole je osetljiva tačka na kojoj se jasno vide i dželat i žrtva. Ništa od svega rečenog ne mora biti jasno švajcarskoj državljanki Albani Azizi, samo nije moguće da u toj uređenoj zemlji nije naučila da zatraži dozvolu za snimanje.
Sličan postupak, pre pet godina, imala je i pevačica Era Istrefi u Hramu Hrista Spasa u centru Prištine. Polugola je plesala na tamnoj strani svoga spota, dok je lepu stranu svoje kompozicije ostavila za neke druge zgrade i prostore. Dugačak je spisak svih koji se zalažu za rušenje ili promenu namene crkve: univerzitet, intelektualci, studenti, političari tvrde da je reč o „Miloševićevom projektu”, iako je poznata stvar da je Milošević bio protiv izgradnje crkve. Šta god da se uzme kao opravdanje na ovakvim mestima lomiće se sudbina odnosa Srba i Albanaca.
Ali ostaje i dalje ključno pitanje: zbog čega ove urbane, slobodne i mlade Albanke biraju crkvu za svoje nastupe. Šta ih privlači tamo, kako spajaju svoju modernost s objektima koji se napadaju kao simboli tuđeg prisustva i dominacije? Neka vrsta nagrade svakako postoji. Tako, Radio-televizija Kosova emituje spot Albane Azizi u udarnim terminima. Program javnog servisa kroz kosovske poreze plaćaju i kosovski Srbi, iako ga gotovo i ne gledaju, ali ko brine o tome, jer se niko i ne pita koga spot vređa i čija je crkva u kojoj se pevačica nalazi.
Prvo se vodila kampanja da je to albanski hram koji su preoteli Srbi, ali izgleda da u to Katolička crkva i Albanci nisu sigurni. Da je albanski hram, kao što tvrde, svakako bi bilo neke reakcije. Za Srpsku pravoslavnu crkvu hram je, bez obzira na stanje u kom se nalazi, svetinja. U njegove temelje je položena povelja, a u pravoslavlju nema desakralizacije: jednom sagrađena crkva, zauvek ostaje crkva. Nova kosovska administracija smatra da su Srbi nestali jer je iza etničkog čišćenja 1999. ostao prazan prostor, a na njemu spomenici od srednjeg veka do NATO bombardovanja. Prema tom nasleđu ona se odnosi kao da su Srbi neki davno nestali narod, kao, na primer, Rimljani. S Novim Brdom i Crkvom Svetog Nikole je nešto drugačije, jer se srpska imanja naslanjaju na zidine ovog hrama i kompleksa, žive tu uz njega. Njihovo poniženje je najveće, a podizanje praga tog poniženja ne prestaje već dvadeset godina. Jedini način otpora je bezuslovno trpljenje.
Autor Živojin Rakočević
Naslovna fotografija: Snimak ekrana/Jutjub
Izvor Politika, 18. novembar 2019.
